مواد آلی ترکیباتی کربنی می‌باشند که به وسیله گیاهان، جانوران و میکروارگانیسم‌ها در خاک تولید می‌شوند. وجود مواد آلی علاوه بر اینکه نشان دهنده سلامت و کیفیت خاک است، شاخص مناسبی برای بار آوری آن به شمار می‌اید که حاصل بر همکنش فرایندهای فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیکی خاک است. ماده آلی با بهبود شرایط خاکدانه سازی، وضعیت تخلخل خاک را بهبود می‌بخشد. در حالتی که خاک فشرده و دارای نفوذپذیری کمی باشد تجمع دی اکسید کربن پیرامون ریشه افزایش یافته و این امر علاوه بر اینکه سبب خفگی ریشه می‌شود در ضمن از جذب عناصر غذایی که نیاز به انرژی متابولیک دارند ممانعت به عمل می‌آورد. همچنین مواد آلی به علت داشتن گروه های عامل مختلف از جمله کربوکسیلی، فنولی، الکلی و هیدروکسیلی ظرفیت تبادل کاتیونی خاک را افزایش داده و سبب می‌گردد عناصر غذایی در خاک بهتر نگهداری شوند و گیاه دسترسی بیشتری به آن داشته باشد. از طرف دیگر مواد آلی در اثر معدنی شدن مقدار قابل توجهی از عناصر غذایی پر مصرف و کم مصرف را در خاک آزاد نموده و به تغذیه متعادل گیاه کمک زیادی می‌نمایند.همچنین مواد آلی سبب افزایش جمعیت میکروبی خاک می‌شود که نقش مهمی در تجزیه و تخریب مواد آلی خاک و معدنی شدن آن دارد. با ادامه فرایند معدنی شدن ترکیبات پایدارتر مواد آلی در خاک تجمع می‌یابند که سبب تشکیل هوموس می‌شود. در یک خاک فاقد یا مقدار کم ماده آلی جمعیت میکروبی به شدت کاهش یافته و جذب بسیاری از عناصر غذایی که قابلیت فراهمی آنها برای گیاه وابسته به اکسیداسیون بیولوژیکی در خاک می‌باشد مختل می گردد.
واقع شدن ایران در منطقه خشک و نیمه خشک و استفاده از نهاده هایی مانند کودهای شیمیایی برای دستیابی بالا سبب گردیده تا اهمیت مواد آلی کمتر در نظر گرفته شود و به نحوی که در بیش از 60 درصد خاک های زیر کشت در ایران میزان کربن آلی کمتر از یک درصد و در بخش قابل توجهی از کشور کمتر از 0.5 درصد باشد.
امروزه توجه ویژه ای به ساماندهی تلفیقی تغذیه گیاه معطوف شده است که در آن از منابع آلی و بیولوژیک به همراه کاربرد بهینه کودهای شیمیایی مورد نظر بوده و منجر به بهبود و حفظ حاصلخیزی خاک می‌شود.
نقش مواد آلی در خاک
مواد آلی با بهبود دادن خصوصیات فیزیکو شیمیایی خاک در رشد گیاه موثر است و دارای نقش های زیر می‌باشد:
- به عنوان منبع غذایی برای گیاه می‌باشد
- برافزایش فعالیت میکرو فلورا و میکرو فونا خاک موثر است.
- با بهبود خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک سبب افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی، تخلخل، نگهداری رطوبت، ساختمان و بافری خاک می‌شود.
- مواد هوموسی به طور غیرمستقیم در جذب عناصر میکرو توسط گیاه موثر می‌باشند و اثرات مضر مواد شیمیایی را در خاک تعدیل می‌نماید.
